یکی از قطعات به ظاهر ساده اما بسیار کاربردی در پیشرانه انواع و اقسام ماشین آلات کشاورزی، یاتاقان است. خیلی از کسانی که حتی آشنایی چندانی با مشخصات فنی تراکتورها ندارند نیز با نام یاتاقان آشنا هستند. اما چند سؤال اساسی درباره نقش این تجهیز وجود دارد؛ مکانیزم عملکرد یاتاقان چیست؟ از کجا متوجه یاتاقان زدن تراکتور شویم؟ در این مطلب قصد داریم به صورت تفصیلی به بحث و بررسی در ارتباط با انواع یاتاقان تراکتور و همچنین مشکلاتی که ممکن است برای این قطعه به وجود بیاید، بپردازیم. تا پایان ما را همراهی کنید.
یاتاقان چیست؟
یاتاقان قطعه مکانیکی ساده‌ای است که شرایط را برای لغزیدن یا حرکت کردن دو قطعه دیگر در تماس با هم فراهم می‌کند. اجازه دهید برای روشن شدن نقش یاتاقان در موتور تراکتور، نگاهی به فرآیند انتقال قدرت در این تجهیز بیندازیم. در اثر احتراق در موتور، پیستون درون سیلندر شروع به حرکت رفت و برگشت می‌کند. این حرکت رفت و برگشتی باید به حرکت دورانی تبدیل شود و سپس به لاستیک‌ها انتقال پیدا کند.
برای این منظور از میل لنگ استفاده می‌شود. به این ترتیب که پیستون به میل لنگ متصل می‌شود. در نتیجه حرکت خطی پیستون توسط میل لنگ به حرکت دورانی تبدیل می‌شود. یاتاقان قطعه‌ای است که اتصال بین پیستون و میل لنگ را در موتور تراکتور برقرار می‌کند. به این ترتیب بدون ایجاد اصطکاک شدید، پیستون و میل لنگ می‌توانند در تماس با یکدیگر حرکت کنند.
بنابراین اگر بخواهیم نقش یاتاقان در موتور تراکتور را به صورت خلاصه اشاره کنیم، موارد زیر مطرح می‌شوند:
- جلوگیری از تماس مستقیم و اصطکاک بین پیستون و میل لنگ
- تنظیم لقی شاتون و میل لنگ
- ایجاد شرایط مناسب برای حرکت روان شاتون و میل لنگ
مشخصات ظاهری و فنی یاتاقان چیست؟
تا اینجا بررسی کردیم که یاتاقان چیست و چه نقشی در موتور تراکتور ایفا می‌کند. در ادامه لازم است تا کمی درباره مشخصات فنی و ظاهری این قطعه مکانیکی توضیح دهیم. یاتاقان‌ها عمدتا از جنس متریال‌های فلزی ساخته می‌شوند. به این صورت که از کنار قرار گرفتن چند لایه فلزی ایجاد می‌شود. ضخامت یاتاقان‌ها کم است و شکل ظاهری‌شان نیز مانند نیم دایره است.
اصلی‌ترین مواد اولیه‌ای که در ساخت یاتاقان به کار می‌روند، عبارت‌اند از:
- قلع
- مس
- فولاد
- آلومینیوم
- سرب
از جمله مهم‌ترین مشخصات فنی که یاتاقان استاندارد باید دارا باشد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مقاوم در برابر ضربه
- مقاوم در برابر اصطکاک و سایش
- وزن متناسب با پیشرانه
- مقاوم در برابر ترک و خوردگی
- جذب ذرات گرد و غبار موجود در سیلندر
انواع یاتاقان تراکتور چیست؟
فرقی نمی‌کند که درباره موتور خودرو سواری بحث می‌کنیم یا موتور تراکتور؛ در هر صورت دو نوع یاتاقان در پیشرانه آن‌ها بکار می‌رود که عبارت‌اند از:
1. یاتاقان ثابت
یاتاقان ثابت به محور ثابت میل لنگ متصل می‌شود. وظیفه این یاتاقان کنترل لقی میل لنگ نسبت به پیستون است. در جریان انتقال تبدیل حرکت خطی پیستون به حرکت دورانی در میل لنگ، در حالت عادی میل لنگ تمایل به حرکت خطی نیز دارد. یاتاقان ثابت در اینجا نقش تکیه گاه را بازی می‌کند و جلوی حرکت خطی میل لنگ را می‌گیرد. لازم به ذکر است در تراکتورهای چهار سیلندر ده عدد یاتاقان ثابت و در تراکتور سه سیلندر هشت عدد یاتاقان ثابت قرار می‌گیرد.
2. یاتاقان متحرک
یاتاقان متحرک حد فاصل بین شاتون و میل لنگ قرار می‌گیرد. وظیفه این نوع یاتاقان کنترل اصطکاک بین دو قطعه و همچنین جلوگیری از ضربه‌های احتمالی است که شاتون و میل لنگ به یکدیگر وارد می‌کنند. در این حالت یک نیمه از یاتاقان به میل لنگ و نیمه دیگر به شاتون متصل می‌شود. اتصال این دو نیمه با پیچ و مهره به هم صورت می‌گیرد.
منظور از یاتاقان زدن چیست؟
در ادامه بحث باید به این سؤال پاسخ دهیم که منظور از یاتاقان زدن چیست. این یک اصطلاح رایج است که معمولا از زبان تعمیرکاران می‌شنویم. به طور کلی در اثر بروز هرگونه عیب و نقصی در عملکرد یاتاقان، از اصطلاح یاتاقان زدن استفاده می‌شود.
برای جلوگیری از آسیب دیدن یاتاقان، از روغن برای روانکاری استفاده می‌شود. به این معنی که روغن بین یاتاقان و قطعات فلزی دیگر موتور جریان دارد و مانع از اصطکاک بیش از حد آن‌ها می‌شود. اگر به هر دلیلی روغن در این بین وجود نداشته باشد، در اثر اصطکاک یاتاقان دچار سایش شدید می‌شود. به علاوه در اثر سایش دمای آن به شدت افزایش پیدا می‌کند. این اتفاق باعث می‌شود که خیلی سریع این قطعه مکانیکی آسیب ببیند.
بنابراین یاتاقان زدن تراکتور ارتباط مستقیمی با روغن دارد. روغن تراکتور باید در بازه زمانی معین عوض شود. اگر این اتفاق نیفتد، روغن خاصیت خود را از دست می‌دهد و در نتیجه شاهد یاتاقان زدن آن خواهیم بود. در زمان تعویض روغن هم توجه داشته باشید که حتما از باکیفیت‌ترین محصولات موجود در بازار استفاده کنید.
چگونه متوجه یاتاقان زدن موتور تراکتور شویم؟
سؤال دیگری که باید به آن پاسخ دهیم این است که علائم یاتاقان زدن موتور چیست؟ اصلی‌ترین علائمی که در صورت مشاهده باید به یاتاقان زدن موتور شک کرد، عبارت‌اند از:
1. سروصدای غیرعادی موتور
موتور تراکتور در حالت عادی سطح مشخصی از سروصدا را تولید می‌کند. اگر در حین کار کردن موتور متوجه نوعی صدای برخورد از موتور شدید، باید نسبت به یاتاقان زدن شک کنید. همان طور که گفتیم یاتاقان نوعی ضربه‌گیر است و خراب شدن آن باعث بروز این مشکل می‌شود.
2. قفل کردن موتور
گاهی اوقات در اثر خراب شدن یاتاقان، قطعات موتور تراکتور به شدت به هم ساییده می‌شود. به طوری که به هم می‌چسبند و در نتیجه موتور قفل می‌کند. در این شرایط حتی نمی‌توان تراکتور را روشن کرد.
کلام پایانی
در این مقاله بررسی کردیم که یاتاقان چیست و چه نقشی را در موتور تراکتور ایفا می‌کند. در پایان بار دیگر لازم است به این نکته اشاره کنیم که رابطه تنگاتنگی بین عملکرد یاتاقان و کیفیت روغن موتور وجود دارد. حتما در بازه زمانی مقرر نسبت به تعویض روغن موتور اقدام کنید. یاتاقات قطعه مکانیکی نسبتا ارزان قیمتی است. اما در صورت خراب شدن آن، خسارت‌های سنگینی روی دست شما باقی می‌ماند. بنابراین نسبت به سلامت عملکرد این قطعه در تراکتور خود همواره اطمینان حاصل کنید.
