سیستمهای هیدرولیکی یکی از پرکاربردرین ساختارها در صنایع مختلف است. از فرمان خودرو گرفته تا دستگاههای پیشرفته در خط تولید سیمان از سیستمهای هیدرولیکی استفاده میکنند. یکی از قطعات مهم هر سیستم هیدرولیکی، هیدروموتور است. هیدروموتور نقشی تعیین کننده در ایجاد نیروی مکانیکی دارد.
تکنولوژی نه چندان پیچیده، هزینه تولید و نگهداری مقرون به صرفه، ایجاد نیروی مکانیکی قابل توجه و … از مزیتهای هیدروموتورها است. در ادامه با تعریف، وظایف و انواع این قطعات آشنا خواهیم شد.
هیدروموتور چیست؟
هیدروموتور که با نام موتور هیدرولیک هم شناخته میشود، قطعهای دوار است که در سیستمهای هیدرولیک صنایع سیمان، استخراج معادن، کارخانجات شیمیایی، خودروسازی، فولاد و تولید ماشینآلات سنگین به کار میرود. وظیفه اصلی هیدروموتورها تبدیل انرژی هیدرولیکی به مکانیکی است. این قطعات دائما در حال دوران هستند.
انواع موتور هیدرولیک
هیدورموتورها را شاخصهای بسیار زیادی دارند اما از نظر عملکرد آنها را به پنج نوع پرهای، دندهای، ژیروتور، شعاعی و پیستونی تقسیم میکنند.
هیدروموتور دندهای
ساختار داخلی این موتور هیدرولیک شباهت زیادی به پمپهای دندهای دارد. سرعت دوران در هیدروموتور دندهای وابستگی زیادی به حجم سیال وارد شده خواهد داشت. هرچه حجم سیال یا روغن وارد شده بیشتری باشد، موتور به طور خودکار سرعت بالاتری خواهد گرفت و هر چه میزان جریان ورودی کاهش یابد، موتور با سرعت کمتری به فعالیت ادامه خواهد داد. این نوع موتور هیدرولیک به طور خودکار سرعت را تا حدی کنترل میکند.
از طرفی هر چه سطح مقطع دندهها بزرگتر باشد، نیروی گشتاور تولید شده بیشتر خواهد بود و سرعت کاهش مییابد. با کوچک بودن دندهها عکس این رابطه اتفاق خواهد افتاد. سرعت چرخش هیدروموتورهای دندهای حدود ۱۰۰۰ دور بر دقیقه یا rpm است.
هیدروموتور پرهای
موتورهای پرهای از صفحهای شامل چندین شیار تشکیل شدهاند. تعداد شیارها ثابت نیست و همین تنوع سبب افزایش یا کاهش قدرت و قابلیتهای هیدروموتور خواهد شد. داخل هر شیار تیغههایی تعبیه شده است که توسط فنرها هدایت میشوند. زمانی که سیال وارد موتور هیدرولیک میشود، تیغهها به حرکت درمیآیند. هر چه میزان و نیروی سیال وارد شده بیشتر باشد، حرکت تیغهها و صفحه سریعتر خواهد بود و در نتیجه توان بیشتری توسط موتور تولید خواهد شد.
هیدروموتور پرهای تنها به یک طرف قابلیت چرخش دارند. برخی از این نوع موتورها نیز میتوانند به دو طرف چرخش داشته باشند اما باید برای آببندی و حفاظت از تجهیزات، قطعاتی را به موتور هیدرولیک اضافه کرد. در این خصوص بهتر است با فروشنده یا سازنده موتور مشورت بفرمایید.
هیدروموتور ژیروتوری
برای معرفی این نوع موتور هیدرولیک از کلمه اوربیتالی نیز استفاده میشود. ساختار موتورهای ژیروتوری به شکلی است که دو چرخدنده به یکدیگر متصل شدهاند. اتصال از نوع خارج از مرکز است. پس از ورود سیال به موتور، چرخدنده اول به حرکت درآمده و سپس چرخدنده دوم نیز وادار به حرکت میشود. تغییرات گشتاور چرخدنده داخلی نسبت به خارجی کمتر است. به همین دلیل میتوان از این نوع هیدروموتور برای فعالیتهایی با سرعت پایین استفاده کرد.
هیدروموتور شعاعی
در هیدروموتورهای شعاعی تعدادی پیستون روی شافت خروجی و بدنه موتور تعبیه میشود. تعداد پیستونها معمولا عددی فرد است. سیال در ابتدا فشاری را بر انتهای پیستون وارد میکند. پیستونها حرکتی رفت و برگشتی دارند و جهت کنترل توسط یک کاور به بدنه موتور متصل شدهاند. این فشار و حرکت سبب چرخش شافت و در نهایت تولید توان توسط موتور میشود.
هیدروموتورهای پیستونی
موتورهای پیستونی به دو نوع با جابهجایی ثابت و متغیر تقسیم میشوند. طراحی هیدروموتورهای پیستونی ثابت به شکلی است که پیستونها بر روی بلوک سیلندر نصب شدهاند. سیال باعث ایجاد فشار در انتهای پیستون سبب ایجاد گشتاور میشود. پیستونها در این نوع موتور هیدرولیک نیز به صورت رفت و برگشتی فعالیت میکنند. در نهایت گشتاور ایجاد شده باعث چرخش سیلندرها خواهد شد. نکته حائز اهمیت در این نوع موتورها، زاویه نصب پیستونها است. گشتاور ایجاد شده با توجه به زاویه نصب متفاوت خواهد بود.
بیشترین سرعت مشاهده شده برای این نوع موتور حدود 5000 rpm است. همچنین هیدروموتور پیستونی ثابت به عمر و گشتاور بالا معروف است. با توجه به توان عملیاتی فوقالعاده، قیمت این گروه از موتورها معمولا نسبت به سایر نمونهها بیشتر است. تعداد پیستونها نیز در این موتورها اکثرا ۹ عدد است و زاویه پیستون با صفحه حدود ۱۵ درجه خواهد بود.
موتورهای هیدرولیک پیستونی با جابهجایی متغیر شباهت زیادی به نوع ثابت دارند اما زاویه زیر پیستون قابل تغییر است. اغلب دامنه نوسان زاویه حدود ۳۰ درجه است. این ۳۰ درجه از -15 تا +15 قابل جابهجایی است. به کمک تغییر زاویه میتوان تغییراتی در سرعت و گشتاور ایجاد کرد.
نکات خرید هیدروموتور
در درجه اول باید نیازهای دستگاه صنعتی به خوبی شناخته شده تا موتور هیدرولیک مناسب شناسایی و انتخاب شود. هیدروموتورها انواع بسیار زیادی از نظر عملکرد و توان عملیاتی دارند. مهمترین شاخصی که در زمان خرید باید به آن توجه کرد «بیشترین دبی مجاز» است. این شاخص به حجم سیال عبور کرده از موتور در واحد زمان اشاره دارد. میزان سیال یا روغن جابهجا شده را غالبا با واحد سانتیمترمکعب بیان میکنند.
همچنین بیشترین سرعت ثابت گشتاور میتواند عامل تعیینکنندهای برای خرید هیدروموتور باشد. این شاخص بر حسب Nm/bar سنجیده میشود. به کمک این شاخص میتوان میزان گشتاور موتور هیدرولیک در فشارهای مختلف را اندازهگیری کرد. دستگاه ممکن است در مقاطعی فشارهای متنوعی را به موتور وارد کند. موتور باید بتواند بیشترین فشارهای ایجاد شده را تحمل کرده و به فعالیتش ادامه دهد. همچنین در زمان فشارهای کم نیز موتور هیدرولیک میبایست سیال را از خود عبور داده و توان مکانیکی تولید کند.
جمعبندی
هیدروموتورها وظیفه تبدیل نیروی هیدرولیکی به مکانیکی را دارند. این قطعات دارای انواع و ساختارهای متنوعی هستند تا نیازهای صنایع گوناگون را برطرف کنند. دندهای، پرهای، شعاعی، پیستونی و اوربیتالی گونههای مختلف موتورهای هیدرولیکی است که میتوانند از ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دور بر دقیقه گشتاور تولید میکنند.
شعاعی و پیستونی بهترین و پیشرفتهترین هیدروموتورها هستند. نوع پیستونی نیز بر حسب عملکرد به دو نوع جابهجایی ثابت و متغیر تقسیم میشود. نوع موتور هیدرولیک با جابهجایی متغیر امکان تغییر سرعت را برای دستگاه فراهم میکند. در نهایت باید گفت که شاخصهای بیشترین دبی مجاز و سرعت ثابت گشتاور مهمترین فاکتورها برای خرید هر موتور هیدرولیک است.