در هر وسیله نقلیه تعداد زیادی سیستم برقی وجود دارد. تراکتور به عنوان یک ماشین کشاورزی از این قاعده مستثنا نیست. به عنوان مثال باتری، چراغها و سنسورهای برقی در پیشران تراکتور با برق کار میکنند. بنابراین باید تجهیزی در تراکتورها نصب شود که وظیفه تولید برق را بر عهده داشته باشد. همانند خودروهای سواری، در تراکتورها نیز از دینام استفاده میشود. البته در حال حاضر مدل خاصی از دینامها در تراکتورها استفاده میشوند که تحت عنوان آلترناتور (Alternator) شناخته میشوند. در ادامه با ما همراه باشید تا درباره نحوه عملکرد دینام تراکتور بیشتر بحث کنیم.
دینام تراکتور چیست؟
دینام و آلترناتور هر دو وظیفه تامین برق هر یک از سیستمهای برقی تراکتور را در زمان استارت زدن بر عهده دارند. دینام ابعاد بزرگی دارد و فضای زیادی را در قسمت پیشرانه تراکتور اشغال میکند. همین موضوع باعث شد که به فکر جایگزینی برای آن باشند. این جایگزین آلترناتور نام دارد که از قضا در ابعاد کوچکتر تولید میشود؛ ولی از نظر کارایی در وضعیت بهتری در مقایسه با دینام قرار دارد. البته در بین عموم افراد هنوز لفظ دینام رایجتر است. به همین دلیل ما هم در این مطلب از همان عبارت استفاده میکنیم.
در یک تشبیه رایج معمولا باتری تراکتور را به مخزن آب و دینام را به پمپ تشبیه میکنند. همان طور که پمپ جریان آب را به سمت مخزن هدایت میکند، دینام نیز در زمان استارت زدن، با انتقال جریان برق به باتری باعث شارژ شدن آن میشود. در حالت عادی تراکتورها از سیستم های برقی استفاده میکنند که با جریان برق 12 ولت کار میکنند. البته ممکن است در مدلهای بزرگتر این ماشین آلات کشاورزی از سیستمهای برقی 24 ولت نیز استفاده شود.
دینام معمولا در کنار یا قسمت بالایی موتور تراکتور نصب میشود و با استفاده از یک تسمه در جای خود محکم بسته میشود. ساختار دینام از دو سیم پیچ تشکیل میشود که اصطلاحا روتور (rotor) و استاتور (stator) نام دارند. در زمان استارت زدن جریان برق به سیم پیچ داخلی یعنی روتور منتقل میشود. به این ترتیب میدان مغناطیسی در آن ایجاد میشود. در ادامه با چرخش سیم پیچ داخلی، سیم پیچ خارجی یا استاتور به گردش در میآید و جریان الکتریکی ایجاد میشود.
دینام تراکتور چگونه کار میکند؟
انرژی الکتریکی که در دینام تراکتور تولید میشود، از نوع جریان متناوب (AC) است. این در حالی است که جریان متناوب برق برای شارژ کردن باتری تراکتور مناسب نیست. به همین دلیل از یک نوع یکسوکننده (rectifier) برای تبدیل جریان برق از متناوب به مستقیم (DC) استفاده میشود. یکسوکننده از دیود برای انجام ماموریت خود استفاده میکند. عملکرد دیود شبیه شیرهای یک طرفه آب است که اجازه جریان آب صرفا در یک جهت خاص را میدهد.
یکسوکننده معمولا به سطح دینام متصل میشود. علاوه بر آن یک رگولاتور در ساختمان دینام تعبیه میشود که وظیفه آن تنظیم ولتاژ جریان برق خروجی در محدوده مناسب است. با تغییر توان جریان الکتریکی تولیدی این مهم به سرانجام میرسد. جریان برق مورد نیاز برای شارژ شدن باتری بین 13.8 تا 14.4 ولت است. جالب است بدانید که رگولاتور انرژی مورد نیاز خود را در وهله اول از طریق باتری دریافت میکند.
در زمان استارت زدن تراکتور، سیم پیچ داخلی دینام شروع گردش کرده و جریان برق تولید میکند. وقتی چراغ مخصوص دینام روی داشبورد تراکتور خاموش میشود، به معنی آن است که این تجهیز دیگر وابسته به جریان برق کلید سوئیچ برای به حرکت در آوردن روتور وابسته نیست.
اجزای دینام تراکتور
با طرز کار دینام تراکتور آشنا شدیم. در این قسمت لازم است برای آشنایی بیشتر با این تجهیز به معرفی هر یک از اجزای آن بپردازیم که عبارتاند از:
- پوسته: از جنس آلومینیوم ساخته شده و اجزای آلترناتور درون آن قرار میگیرد.
- استاتور: وظیفه تولید جریان برق از میدان مغناطیسی ایجاد شده در روتور را بر عهده دارد.
- روتور: با دریافت برق از باتری شروع به چرخش کرده و میدان مغناطیسی درون آلترناتور ایجاد میکند.
- یکسوکننده یا دیود: وظیفه تبدیل برق AC به DC را بر عهده دارد.
- رگولاتور: وظیفه تنظیم و کنترل ولتاژ برق تولیدی دینام را بر عهده دارد.
- پره خنک کننده: پره روی شفت روتور قرار میگیرد و با استفاده از پولی به شفت موتور متصل میشود. به این ترتیب با چرخش جریان هوایی به راه میاندازد که باعث خنک نگه داشتن اجزای دینام میشود.
علائم خرابی دینام تراکتور
دینام نیز مانند سایر تجهیزات تراکتور در معرض آسیب و خرابی قرار دارد. در عین حال علائمی وجود دارند که وقوع آنها را میتوان به عنوان نشانهای در نظر گرفت که خبر از خرابی قریب الوقوع دینام تراکتور میدهند. از جمله علائم خرابی دینام تراکتور میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش نور چراغهای تراکتور
ضعیف شدن دینام باعث میشود که باتری آن طور که باید و شاید شارژ نشود. به این ترتیب قدرت باتری کاهش مییابد و عملا تاثیر مستقیمی روی کاهش شدت روشنایی چراغهای تراکتور میگذارد. بنابراین در صورت کم شدن نور چراغهای تراکتور حتما سلامت دینام را بررسی کنید.
اختلال در عملکرد سیستمهای الکتریکی
بروز اختلال در عملکرد سیستمهای برقی جانبی تراکتور، یکی دیگر از نشانههای خرابی دینام تراکتور به حساب میآید. طبیعی است که ضعیف شدن دینام باعث میشود تا جریان برق پایدار سیستمهای الکتریکی تراکتور تامین نشود. به این ترتیب ممکن است در زمان استفاده از آن سیستمها شاهد قطع و وصل آنها باشید.
اختلال در روشن شدن تراکتور
گاهی اوقات بعد از یکبار استارت زدن تراکتور روشن نمیشود. بلکه مجبور میشوید تا چند بار سوئیچ استارت را امتحان کنید تا بالاخره تراکتور روشن شود. این موضوع ممکن است به دلیل عدم تامین برق مورد نیاز شمعها در تراکتور های بنزینی برای ایجاد جرقه در محفظه احتراق موتور تراکتور رخ دهد. یکی از دلایل بروز این مشکل ناتوانی دینام تراکتور در تامین برق مورد نیاز شمعهاست.
خاموش شدن تراکتور
گاهی اوقات ممکن است در زمان رانندگی به یکباره تراکتور خاموش شود. عوامل مختلف ممکن است در بروز این رخداد موثر باشند. قطع جریان سوخت در موتور تراکتور یکی از این عوامل است که باعث خاموش شدن ناگهانی آن میشود. سیستمهای تزریق سوخت به موتور تراکتور با برق کار میکنند. بنابراین ضعیف شدن دینام روی عملکرد آنها نیز تاثیر میگذارد.
استشمام بوی سوختگی
بوی سوختگی در وسایل نقلیه را در یک دسته بندی کلی میتوان به دو بخش زیر تقسیم کرد:
- بویی شبیه سوختن لاستیک
- بوی ناشی از سوختن تجهیزات الکترونیکی
به محض اینکه هر یک از بوهای سوختگی را در تراکتور خود احساس کردید، به سراغ دینام بروید و سلامت آن را بررسی کنید.
کلام پایانی
در این مقاله بررسی کردیم که دینام تراکتور چیست و چگونه کار میکند. شرکتهای داخلی و خارجی زیادی در زمینه تولید دینام تراکتور فعالیت میکنند که محصولات آنها در بازار به فروش میرسد. توصیه میکنیم که هر یک از علائم خرابی آلترناتور را جدی بگیرید. حتما در صورت مشاهده مشکل برای تعمیر یا تعویض دینام اقدام کنید تا جلوی خرابیهای احتمالی بعدی به خصوص برای باتری گرفته شود.
بازتاب: آشنایی با سرویس و نگهداری سیستم برق رسانی تراکتور - سیسال